၁ ။ ရမၼာတီဟုေခၚေသာ ရမ္းျဗဲကၽြန္းကား ရခိုင္ကမ္းေျမာင္ေဒသတြင္ ေ၇ပတ္လည္၀န္းရန္၍ တည္ရွိေၾကာင္း ၊ကၽြန္း၏ပံုသ႑ာန္မွာ ၀မ္းဘဲတစ္ေကာင္ေရထဲတြင္ နားေနသည္ႏွင္႔ တူ၍ ၀မ္းဘဲကၽြန္း ဟုဆိုခဲ႔ေၾကာင္းသိရသည္။
၂ ။ ရမ္းျဗဲကၽြန္းျဖစ္ေပၚလာပံုႏွင္႔ပတ္သက္၍ ခရီးေတရွစ္( cretaceaus) အဆံုးတြင္ျဖစ္ေသာ၊ အဲလ္ပိုင္ေတာင္တန္း လွုပ္ရွားမွု (alpine mountain building) ၾကီးသည္၊ ဤကၽြန္းစုအား ျဖစ္ေပၚေစခဲ႔ေၾကာင္း ၊ လြန္ခဲ႔ေသာ ႏွစ္ေပါင္းသန္း (30) ခန္႔တြင္ ပင္လယ္ေရဆုတ္ယုတ္မွုေၾကာင္႔၊ ပလီယိုဆင္ (plioeene) ေခတ္ျပီး ၊ တတိယအခ်ိန္တြင္ ရမ္းျဗဲကၽြန္းသည္ ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္ေပၚသို႕ တြန္းပို႕ျခင္းခံရသည္။ တဖန္ရာသီဥတုေျခဖ်က္တိုက္စားမွု (weathering) ေၾကာင္႔၊ ေတာေတာင္ခ်ိဳင္႔၀ွမ္း လြင္ျပင္တို႕ျဖင္႔ ရွုရွင္စဘြယ္ လူေနထိုင္ရန္ အေျခသို႕ေရာက္ရွိလာသည္။ဤရမၼာ၀တီသို႕ မည္သည္႕အခ်ိန္ကစ၍ လူမ်ားအေျခခ် ေနထိုင္ခဲ႔ၾကသည္ကို သမိုင္းအေထာက္ထားမ်ား မေတြ႕ရရွိေသးေသာ္လည္း ရခိုင္သမိုင္းစဥ္အရ (ဘီစီ ၃၀၀၀) သို႕မဟုတ္ ယင္းထက္ေစာဘြယ္ရာ ရွိေပသည္။
၃ ။ ရခိုင္ျပည္နယ္တြင္ ေ၀သာလီျမိဳ႕ေတာ္ မတည္ေထာင္ခင္ (ေအဒီ-၃၂၇) ထိ၊ ရမ္းျဗဲသားမ်ားမွာ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ႔ၾကဟန္ တူပါသည္။ အဘယ္ေၾကာင္႔ဆိုေသာ္ ရမ္းျဗဲကၽြန္းသမိုင္း ေပမူ ”က” ခ်ပ္တြင္၊ အေနာက္ဘက္မွ သေဘႍာအစင္း (၃၀) လာတိုက္၍ ပါေလသည္။ လူ(၂၀၀) ၾကြင္းက်န္လိုက္သည္။ လူတို႔ကို ဓည၀တီသို႕ သြင္း၍ထားသည္ဟု ပါရွိေလသည္။ စာတြင္ ဓည၀တီဟုပါရွိေသာ္လည္း မည္သည္႔မင္းဟုေဖၚျပထားျခင္းမရွိေပ။ သို႔ေသာ္ ဓည၀တီေခတ္ေနွာင္းပိုင္းသာ ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ ယင္းအခ်ိ္န္က ရခိုင္မင္းမ်ား၏ ေရတပ္မေတာ္ ထားရွိျခင္းကို သိသာနိုင္ပါသည္။ ယင္းေပမူအရ ရမ္းျဗဲကၽြန္းတြင္ လူဦးေရ (3700) ရွိေၾကာင္း သိရေပသည္။ လူဦးေရ သီအိုရီ (porpulation theory) ဆင္႔ကဲ ျဖစ္စဥ္အရ ယင္းေခတ္ ယင္းအခ်ိန္က ဤမ်ွ လူဦးေရ စုစည္းေနထိုင္ျခင္းသည္ ယဥ္ေက်းမွဳအဆင္႔အတန္း မနမ္႔က်ေၾကာင္းေဖာ္ျပေနေပသည္။
ဓည၀တီေရာက္ ရမ္းျဗဲသားမ်ား
၄ ။ ပင္လယ္ေရပတ္ျခာ၀ိုင္း၍ တိုင္းတပါးရန္မ်ား တိုက္ခိုက္ျခင္း ရွိခဲ႔ဟန္ မတူခဲ႔ေသာ ရမၼာ၀တီရမ္းျဗဲသားမ်ားမွာ ေအးခ်မ္းသာယာစြာရွိခဲ႔ၾကျပီး စစ္ေရးစစ္ရာတြင္ ကၽြမ္းက်င္ခဲ႔ၾကဟန္မတူေပ ၊ အျမဲတန္း စစ္တပ္လည္းရွိမည္မဟုတ္ ၊ သို႔ျဖစ္၍ ဓည၀တီေရတပ္၏ ေခၚေဆာင္ရာေနာက္သို႔ သံုးပန္းျဖစ္ လိုက္ပါခဲ႔ရသည္။
၅ ။ ရမ္းျဗဲသားမ်ား၏ အစဥ္လာအရ၊ ေဆြမ်ိဳးစုေခါင္းေဆာင္ျဖစ္ေသာ သက္ၾကီးစကား သက္ငယ္နားေထာင္ရသည္ ၊ ရမ္းျဗဲကၽြန္းမွလာေသာ ရမ္းျဗဲသား (၇၀၀) အနက္ အၾကီးအကဲမွာ "ငပု" ျဖစ္သည္ ။ ေခါင္းေဆာင္ၾကီး အဘ ငပုကား အသက္ (၉၂) ႏွစ္ အရြယ္တြင္ ကြယ္လြန္ခဲ႔သည္။ သို႔ေသာ္ သားေျမးျမစ္ တို႕ အား မွာထားခဲ႔ေသာ စကားတစ္ခုရွိေပသည္။ " သားေျမးတို႕ ငါတို႕ကား ရမ္းျဗဲသားမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ အခါအခြင္႔ကို ၾကည္႔၍ မင္းၾကီးအားေလွ်ာက္ထားျပီး မိမိတို႔၏ သားစဥ္ေျမးဆက္ ေနထိုင္ခဲ႔ေသာ ရမ္းျဗဲကၽြန္းကို ျပန္လည္ထူေထာင္ခြင္႔ ရလိုေၾကာင္းႏွင္႔ မင္းၾကီး၏ေမာ္ကြန္းတံဆိပ္ျဖင္႔ ထြက္ၾကေလ" ဟု မွာထားခဲ႔ေလသည္။
ရမၼာ၀တီ ရမ္းျဗဲကၽြန္းသို႕
၆ ။ ရမ္းျဗဲကၽြန္းမွ ထြက္ခြာခဲ႔သည္မွာ ႏွစ္(၃၀) ၾကာခဲ႔ျပီးျဖစ္သည္။ ျမိဳ႕ေတာ္ေနရာမွာလည္း ဓည၀တီမွ ကန္သံုးဆင္႔၊ ကန္သံုးဆင္႔မွတဖန္ ေ၀သာလီေက်ာက္ေလွကား ေရႊျမိဳ႕ေတာ္သို႕ အခိုင္အမာေျပာင္းေရႊ႕တည္ေထာင္ခဲ႔ၾကျပီးျဖစ္သည္။
၇ ။ အခါအခြင္႔သင္႔၍ ေ၀သာလီျပည္႕ရွင္၊ မဟာတိုင္းစႏၵရား မင္းၾကီးထံသို႔ ရမ္းျဗဲေဆြမ်ိဳးစု ေခါင္းေဆာင္၊ ငျဖဴၾကီးသည္ ရမ္းျဗဲကၽြန္းသို႔ ျပန္လိုေၾကာင္း ေလွွွ်ာက္ထားသည္၊ သို႔ႏွင္႔ ေအဒီ (၃၁၉) တြင္ မဟာတိုင္းစႏၵရားမင္းၾကီးသည္ အမတ္စစ္ကဲၾကီးတို႔အား ေစလႊတ္၍ ရမ္းျဗဲကၽြန္းတြင္ ရြာတည္ေထာင္ေစသည္။ ေ၇ခ်မ္းၾကီး၊ မင္းျပင္၊ သလူေတာင္၊ ၀က္တိုးျပင္၊ ဇင္ေခ်င္း၊ မယင္း၊ ကင္း၊ ေလးေတာင္၊ ေက်ာက္ေခ်ာင္း၊ ကန္တိုင္း၊ ေခ်ာင္းေကာက္၊ ကံေကာ္၊ ရပဒင္၊ ရမ္းေပါက္၊ ဇျပင္၊ ရြာပုလဲ၊ ဟုန္း၊ ရမ္းျဗဲငယ္၊ ရမ္းျဗဲၾကီးတို႔ကို တည္ေထာင္သည္။ ရြာမ်ားတြင္ ေဆြမ်ိဳးအၾကီးအကဲအလိုက္ ခန္႔အပ္၍ ကၽြန္းအုပ္အျဖစ္မူ "ငျဖဴၾကီး" အား စႏၵရားမင္းၾကီး၏ ရြာတည္ေမာ္ကြန္းစာႏွင္႔အတူ ခန္႔အပ္သည္။
ေမာ္ကြန္းစာ
၈ ။ မဟာစႏၵရားမင္း၏ ေမာ္ကြန္းစာမွာ ေငြျပား (သို႔မဟုတ္) ေၾကးျပားေပၚတြင္ ယင္းေခတ္ ေ၀သာလီသံုး ျဗဟၼဟီအကၡာျဖင္႔ ေရးထိုးထားေပလိမ္႔မည္။ ျမိဳ႕စားခန္႔ အမိန္႔ေတာ္ျပန္တမ္းျဖစ္၍၊ ယင္းေခတ္၏ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး စနစ္က်နမွုကို ခန္႔မွန္းနိုင္ပါသည္။ ယင္းေမာ္ကြန္းစာတြင္ ရာထူးခန္႔အပ္ေၾကာင္းပါရွိသည္။ ေမာ္ကြန္းကို သားစဥ္ေျမးဆက္ တ႐ိုတေသ ထိန္းသိမ္းထားရသည္။ " ငညိဳ" က ေမာ္ကြန္းစာကို ဆက္ခံသည္။ အဆိုပါ ေမာ္ကြန္းစာအရ ရမ္းျဗဲကၽြန္း မွ (၃)ႏွစ္ (၃)လ လွ်င္ တစ္ၾကိမ္က်၊ ေပါက္ဆိန္သည္ (၃၃)ဦး၊ ေလွ(၃)စီး၊ ပ်ားဖေယာင္း(၃၃)အိုး၊ ေ၀သာလီဘုရင္ထံ ဆက္သရသည္။
အေရွ႕ျပည္ေရာက္ ရမ္းျဗဲသားမ်ား
၉ ။ ေအဒီ ၁၃၂၇-ခု တြင္ အာဏာပိုင္တို႔သည္ ရမ္းျဗဲကၽြန္းသို႔ လာေရာက္တိုက္ခိုက္သည္။ လူအခ်ိဳ႕ကို ေခၚေဆာင္ကာ မဏိပူရ နယ္စပ္တြင္ အေျခခ်ထားေပးခဲ႔သည္။ အ၀မင္းေခါင္လက္ထက္ ေအဒီ ၁၄၁၈ တြင္ ရမ္းျဗဲကၽြန္းသို႔ လာေရာက္တိုက္ခိုက္ျပန္သည္။ ဖမ္းဆီးရမိေသာ ရမ္းျဗဲသားမ်ားမွာ လမူးေခ်ာင္းဖ်ားမွ ေက်ာက္တံခါး၊ ေက်ာက္တံခါး မွ ႏုဂရစ္ကုန္း၊ မင္းတုန္း၊ ကာမအတိုင္း ယူေဆာင္သည္။ အ၀မင္းေခါင္အား ဆက္သရာ၊ စစ္ကိုင္းျမိဳ႕တြင္ အေျခခ်ထူေထာင္ခဲ႔ၾကသည္။
၁၀ ။ အေရွ႕ျပည္ေရာက္ ပင္လယ္ေပ်ာ္ ရမ္းျဗဲသားမ်ားမွာ မေပ်ာ္ေမြ႕ၾက၊ ဘိုးဘြားစဥ္ဆက္ ေနထိုင္ခဲ႔ၾကေသာ ရမၼာ၀တီ ရမ္းျဗဲကၽြန္းသို႔သာ တမ္းတလွ်က္ရွိသည္။ သို႕ျဖစ္ရာ " ငါတို႔ကား အသက္ၾကီးျပီ၊ ငါတို႔သည္ ရမ္းျဗဲသားျဖစ္၍ ငါတို႕ ဘိုးဘြားေနထိုင္ခဲ႔ရာ ဇာတိေျမသို႕ သားေျမးတစ္စံုတစ္ေယာက္ ေရာက္ေၾကာင္းၾကံ၍ သြားၾကေလ၊ ဤမဟာ စႏၵရား ေမာ္ကြန္းစာကို ငါတို႕ဘုရင္အား ဆက္သေလ" ဟု သားစဥ္ေျမးဆက္ မွာထားခဲ႔ၾကသည္။
၁၁ ။ ဤနည္းျဖင္႔ အခါအခြင္႔ အေျခအေနကို ေစာင္႔စားခဲ႔ၾကသည္။ ေဆြစဥ္မ်ိဳးဆက္၊ သံုးဆက္လြန္ျပီးေနာက္ "ငေကာင္းေရႊ" " ငညိဳ" "ေမာင္ေႏွာင္း" အမ်ိဳးးသမီး "ေတာ္ပု" "အညိဳ" စသည္တို႔က ေခါင္းေဆာင္၍၊ စုစုေပါင္း ရမ္းျဗဲသား (၁၀၆၀) ဦးတို႔သည္ တစ္ေတာ၀င္၊ တစ္ေတာင္ေက်ာ္၍ ေဆြစဥ္မ်ိဳးဆက္ မွာထားခဲ႔ၾကသည္႔ ရခိုင္ေျမသို႔ မွန္းဆကာ လာခဲ႔ၾကသည္။ ေ၀သာလီျပည္ရွင္ ဘုရင္စႏၵား၏ ေမာ္ကြန္းေက်ာက္စာကိုလည္း သုတို႔ႏွင္႔အတူ တရိုတေသယူလာခဲ႔ၾကသည္။ လမ္းခရီး၌ တစ္ႏွစ္ၾကာျပီးမွ ရခိုင္ရိုးမကို ေက်ာ္ျပီး လမူးေခ်ာင္းသို႕ ေရာက္ခဲ႔ၾကသည္။
၁၂ ။ လမူးေခ်ာင္းစား "ငျဖဴ" က ရမ္းျဗဲသားမ်ားအား ဖမ္းဆီးကာ ေျမာက္ဦးဘုရင္ထံ ဆက္သေလသည္။ ရမ္းျဗဲသားမ်ားသည္ ယင္းတို႕သားစဥ္ေျမးဆက္ ထိန္းသိမ္းလာခဲ႔ေသာ မဟာစႏၵရား ေမာ္ကြန္းစာကို ျပ၍ မိမိတို႔၏ ဘ၀ဇာတ္လမ္းစံုကို ေလွ်ာက္တင္ၾကေလသည္။ ေမာ္ကြန္းစာအား ေျမာက္ဦးနန္းေတာ္တြင္ ေရႊစာဖတ္"ေမာင္ပု" က ဖတ္ျပသည္။ အေၾကာင္းစံု သိရေသာ္ ျမန္မာသကၠရာဇ္ (၈၈၀) ေအဒီ (၁၅၁၈) တြင္ ေရွးေဘးဘိုး အစဥ္အလာအတိုင္း ရမ္းျဗဲကၽြန္းတြင္ တည္ေထာင္စားေသာက္ေစသည္။
၁၃ ။ ရမ္းျဗဲကၽြန္းသည္ကား အၾကိမ္ၾကိမ္ဖ်က္ဆီးခံရ၍ ဘုရားပုထိုး၊ ဂူ၊ ေက်ာင္း၊ ေနအိမ္အားလံုး ပ်က္စီးခဲ႔ျပီး ျဖစ္ရကား၊ စီးပြားေရး၊ လူမွုေရး၊ အဖက္ဖက္မ် ျပည္႔သံုေအာင္ တည္ေဆာက္ရသည္။ ေျမာက္ဦးျမိဳ႕ေတာ္မွ အနႏၱသူ၇ိယ၊ အမတ္ၾကီးတို႔ႏွင္႔ အတူ၊ သီဟို႒္ျပန္ေအာင္လွ၊ သိုက္တတ္ဟရီ၊ ပညာရွိမ်ား၊ ပန္းတိမ္သည္၊ သံထည္သည္၊ ဘုန္းၾကီး စသည္ျဖင္႔ စံုေအာင္ ရြာအလုိက္ ေနရာခ်ထားေပးသည္၊ ျပင္၀န္းတြင္ ဘုရားသံုးက်ိတ္တစ္ပါး၊ ေက်ာက္စာတိုင္ သံုးလံုး၊ က်က္ေတာျပင္တြင္ ေက်ာက္စာတိုက္ ခုႏွစ္လံုး၊ ေရခ်မ္းၾကီးျပင္လယ္ေခ်ာင္းတြင္ ဘုရားသံုုးက်ိတ္၊ ဓါတ္ေတာ္ငါးလံုး မင္းျပင္ေတာင္ရင္း၊ သိမ္ေက်ာင္းအနီးတြင္ ေက်ာက္စာတိုင္ ခုႏွစ္လံုး စသည္ျဖင္႔ သာသနာေရးအတြက္ ေဆာင္ရြက္သည္။ ေက်ာက္စာတိုင္းတစ္ခုတြင္ ေအာက္ပါအတိုင္း ေရးထိုးထားသည္။
" ငါ႔ေကာင္းမွဳကို ဖ်က္သီျပဳေသာ သူကား၊ သာသနာငါးေထာင္ တိုင္ေစာင္႔နတ္ျဖစ္၍ ေသေလေစ၊ အရင္မင္းကိုေစာင္႔ေသာ နတ္သတ္ လွ်က္ ေသေလေစ၊ ဘုရားတစ္ေသာင္းပြင္႔၍ မတြဲ႕ပဲ ဟိေလေစ၊ ကဘာေျမကားအထက္ ငါေကာင္းမွု႐ိုင္ ဖ်က္ဆီးျခားနားျပဳေသာ သူကား ေအာ၀ီဇိတြင္ ဟိေစေလ" "ေက်ာက္စာတိုင္ကား သံုးေတာင္ႏွင္႔ လက္၀ါးထဘီ"
၁၄ ။ ႏွစ္ေပါင္းႏွစ္ရာေက်ာ္ ၾကာေညာင္းခဲ႔ေလျပီ၊ ရမၼာ၀တီ ရမ္းျဗဲကၽြန္းကား ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္ထဲတြင္ တည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းစြာ ရပ္တည္ဆဲ
"ေအးေအးေထြေထြ၊ ရံပင္ေလ(လယ္)ႏွင္႔ ကမ္းေျခသာယာ ကၽြန္းရမၼာဟု၊ အုပ္ေအာ္ပင္လယ္၊ ေပ်ာ္ပါးဘြယ္ႏွင္႔ ျမနယ္ျမေရာင္၊ ျမရိပ္ေဆာင္သည္၊ ျမေတာင္၊ ျမေတာ၊ ျမေရာင္ေက်ာသည္႔၊ မေနာရမၼာ၊ ကၽြန္းဒီပါထက္၊ အခ်က္ခ်က္ေဖြ၊ အေထြေထြတိ၊ ျမဴေတပြားစီး၊ တန္းတပ္ဘီးမွ်၊ သစ္သီး၀လံ၊ ေပါမ်ားလွ်ံသည္" ဟု ကင္းဆရာက စပ္ဆိုခဲ႔ေပသည္။
သို႔ေသာ္ လည္း ရမ္းျဗဲသားမ်ားအဖို႔၊ ကံၾကမၼာရမတ္ တပတ္လည္ျပန္၍၊ တိုင္းျပည္မျငိမ္မသက္ျဖစ္ကာ၊ ဇာတိေျမကို စြန္႔ခြာေျပးရျပန္သည္။ ကမ္းမျမင္၊ လမ္းမျမင္၊ ပင္လယ္ခရီးကို စြန္႔စားခန္း ထုပ္ခဲ႔ရျပန္သည္၊ ဤနည္းျဖင္႔ ရမ္းျဗဲသားမ်ားသည္ ဘဂၤလား အ၀ကၽြန္းသို႔ ေရာက္ခဲ႔ရျပန္သည္။
ရမ္းျဗဲစကား
၁၅ ။ "ရမ္းျဗဲစကား" ဟူသည္မွာ သီျခားလုမ်ိဳးစု မဟုတ္မူပဲ၊ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံအတြင္း မွီတင္းေနထိုင္ၾကေသာ တိုင္းရင္းသားမ်ားအနက္ တစ္ခုအပါအ၀င္ျဖစ္သည္႔ ရခိုင္႐ိုးမ၏ အေနာက္ဘက္ျခမ္းမွ ရခိုင္သားမ်ားပင္ျဖစ္ပါသည္။ ေခ်ာင္းနားေနသူကို "ေခ်ာင္းသား"ေတာင္မွာေနသူကို" ေတာင္သား"ကၽြန္းမွာေနသူကို"ကၽြန္းသား " ဟု ေခၚသကဲ႔သို႔ ရမ္းျဗဲကၽြန္းမွာ ေနသူမ်ားျဖစ္၍ "ရမ္းျဗဲသား "ဟု ေယဘုယ် ေခၚဆိုျခင္းသာ ျဖစ္သည္။ ႏွစ္ေပါင္းေထာင္ခ်ီ၍ သမိုင္းအမ်ိဳးမ်ိဳးကို ျဖတ္သန္းလာခဲ႔ျပီးေနာက္တြင္ ရမ္းျဗဲကၽြန္းတစ္ခုထဲတြင္ မေတြ႕ရပဲ ရခိုင္ျပည္ အႏွံ႕ႏွင္႔ ယင္းထက္ပို၍ ပို၍ လွမ္းသည္႕ေနရာထိ ေရျခားေျမျခားေတြ႕ရသည္။ သို႔ေသာ္ မိ႐ိုးဖလာ၊ စဥ္လာဓေလ႔မ်ားကို မေမ႔ပစ္ၾက၊ မေဖ်ာက္ပစ္ၾက၊ ေျပာဆိုသံုးစြဲေသာစကားမွာ ရခိုင္ေဒသႏၱ၇ စကားသာျဖစ္၍ ရမ္းျဗဲစကား ( Rambye Dialects) ဟု ေခၚဆိုၾကသည္။ ေလယူေလသိမ္း အသံုးႏွုန္းမွာ စိတ္၀င္စားဘြယ္ ျဖစ္သည္။
၁၆ ။ ရမ္းျဗဲသားမ်ားမွာ လံုခ်ည္ (ဒေယာ) ကို (ခေယာက္၊ ခေတာင္း) ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ ခေလး (အဘုေခ်) ကို (အစိတ္ေကေခ်) ဟူ၍ လည္းေကာင္း ေခၚၾကသည္။ မိသားစု၊ ေဆြမ်ိဳးအေခၚ အေ၀ၚႏွင္႔ ပတ္သက္၍လည္း အိေယာင္ (မိခင္)၊ ဘာဘာ (ဖခင္)၊ ဒိုးဒိုး (အဖြား)၊ မင္းမင္း (ဦးေလး) ဟူ၍ ေခၚဆိုၾကေသးသည္။ ရခိုင္ေဒသႏၱရစကား အခ်ိဳ႕တြင္ "ရွိယင္႔" "ရွိလား" ဟု သံုးစြဲေျပာဆိုၾကေသာ္လည္း၊ ရမ္းျဗဲသားမ်ားမွာ "ဟိေရ" "ဟိလား" စသည္ျဖင္႔ ေျပာၾကသည္။
၁၇ ။ ေအဒီ ၁၄၅၅-ခု ဘေစာျဖဴမင္းလက္ထက္ "ဖဒူမင္းညိဳ" ေရးစပ္သီကုန္းေသာ ေမွာက္ေတာ္ဧခ်င္းအပိုဒ္ (၉) တြင္ "မဟာမုနိ၊ ဟိသည္၊ ယခု ဆင္း႐ုပ္တုကို" ဟု၍ ေတြ႕ရေပရာ၊ ရမ္းျဗဲစကားကပို၍ ရခိုင္ဆန္သည္၊ ေရွးက်သည္၊ ေအဒီ ၁၁၂၃-ခုတြင္ ေရးထိုးေသာ ေကာလိယေက်ာက္စာ၌ "ငါႏွင္႔တူသူ၊ လူတြင္မဟိ" ဟူ၍ ရမ္းျဗဲစကား " ဟိ" ကို သံုးထားသည္။ ရမ္းျဗဲသားမ်ား သံုးစြဲေလ႔ရွိေသာ " ေ၇ပေသွ်ာင္ မလုပ္ေက႔" (ဤကဲ႔သို႔ မလုပ္နဲ႔) "အစြာျဖိဳက္ေတာင္" (ဘာျဖစ္လဲ) စေသာ အသံုးႏွုန္းမ်ားကို ေ၀သာလီ၊ ေရႊေတာင္ေက်ာက္စာ၊ ေအဒီ ၄၇ ခု မွ ၉၇ ခုတြင္ ဤသို႔ ေတြ႔ရသည္။
ေနရာအႏွံ႔ေနထိုင္ၾကေသာ ရမ္းျဗဲသားမ်ားအား ေအာက္ပါရမ္းျဗဲစကားျဖင္႔ ခြဲျခား၍ သိနိုင္သည္။ ရမ္းျဗဲသား ဇာတိျပသည္ကား ဤအသံုးႏွုန္းပင္ -
၁။ မင္းတို႔ ဘယ္ေတာ႔လာမွာလဲ (ျမန္မာ)
မန္း႐ို႕ ဇာခါလာဖို႔ေလး (စစ္ေတြ)
မတ္႐ို႕ အဇာခါလာဖို႔ေရာင္ (ရမ္းျဗဲ)
၂။ မရွိေတာ႔ဘူး (ျမန္မာ)
မရွိဗ်ာယ္ (စစ္ေတြ)
မဟိရာ (ရမ္းျဗဲ)
၁၉ ။ ၁၉၁၇- ခုႏွစ္ထုပ္ ဘာသာစကား သန္းေခါင္စာရင္းအရ ရခိုင္ျပည္နယ္တြင္ ရမ္းျဗဲစကားေျပာသူ ဦးေရ (၅၉၀၂၄) ဦးရွိ၍ ရခိုင္စကားေျပာသူ (၅၀၆၁၃) ဦးရွိေၾကာင္း သိရွိရေပသည္။ ရမ္းျဗဲေျမကား ကၽြန္းဟုဆိုေသာ္လည္း ျပန္႔ျပဴးေသာ ေျမမ်က္ႏွာျပင္ကား မဟုတ္၊ ေတာေတာင္လွ်ိဳေျမာင္၊ ေရတံခြန္စိမ္႔စမ္းတို႔ျဖင္႔ ျပည္႔နက္ဘိ၏၊ လယ္ေျမ၊ ယာေျမ နည္းပါး၍ လုပ္ခင္းကိုင္းခင္းမေကာင္းေပ၊ သို႕ေၾကာင္႔ပင္ ကာယလုပ္အားထက္ ညာဏလုပ္အားကို အားကိုးရသည္။ ရမ္းျဗဲသားမ်ားတြင္ ဘုန္းၾကီး၊ ေဗဒင္ဆရာ၊ ေဆးဆရာ၊ စာေပ၊ မႏုပညာရွင္၊ ပန္းခ်ီ၊ ပန္းပု၊ ဗိသုကာ၊ ပန္းပဲ၊ ပန္းရံ၊ ပန္းတိမ္၊ လက္သမား၊ စာေဟာဆရာ၊ ငေစဆရာ စသည္ျဖင္႔ အတတ္ပညာမ်ိဳးစံုတတ္ၾကသည္။
၂၀ ။ ရမ္းျဗဲသားမ်ားသည္ မိမိတတ္ေသာပညာျဖင္႔ သမုဒၵ၇ာ ၀မ္းတစ္ထြာအတြက္ ေန႔ခင္းရက္သာရာသီမ်ားတြင္ ျမန္မာျပည္အႏွံ႔ ခရီးဆန္႔၍ မေနမနား၊ ပ်ားပန္းခတ္မွ် အလုပ္လုပ္ၾကသည္။ သို႔ေၾကာင္႔ပင္ စစ္ေတြခ႐ိုင္ အေရးပိုင္ေဟာင္း အာ၇္ဘီစမတ္ (R.B.Smart) က စစ္ေတြခ႐ိုင္ ဂဇက္တီးယားစာအုပ္တြင္ ရမ္းျဗဲသားမ်ားသည္ လံုလ၀ရိယႏွင္႔ ျပည္႔စံုၾကသည္ စသည္ျဖင္႔ေဖာ္ျပခဲ႔သည္။ ပရိေယာသန၀မ္းေရးးအတြက္ မည္သည္႔ေနရာတြင္ မည္မွ်ပင္ မည္မွ်ပင္ၾကာၾကာေနရ ေနရ ဇာတိသနစ္ကိုကား မေဖ်ာက္ပစ္ၾက၊ ကံၾကမၼာျဂိဳလ္ဆိုး မည္မွ်ပင္တိုးေစ ႏွစ္ေပါင္းေထာင္ခ်ီ၍ သမိုင္းအမ်ိဳးမ်ိဳးကို တြန္းလွန္းေက်ာ္လႊားခဲ႔ၾကျပီး ၾကံ႕ၾကံ႕ခံခဲ႔ၾကျပီး ခရီးရွည္ခ်ီတက္ပြဲၾကီး အၾကိမ္ၾကိမ္ႏႊဲခဲ႔ဘူးၾကျပီ။
၂၁ ။ ယခုအခါ ရမ္းျဗဲျမိဳ႔တြင္ ၇ပ္ကြက္(၆) ခုရွိသည္။ သာယာကုန္း၊ သဲဲျပဳခ်ိန္၊ ေရႊတံုး၊ အိုးဖိုစု၊ ပုတင္းစု၊ တန္းနားျပင္၊ အင္းေတာင္၊ ေအာင္ဆိပ္၊ ကင္းတဲ၊ ကုလားတန္း၊ အုန္းထပင္စု၊ ေအာင္ေစတီ၊ ေလာင္းေခ်ာင္း၊ တန္းရြာ၊ ပုလုပ္ေတာင္ စသည္ျဖင္႔ အစုငယ္မ်ားခြဲျခားထားသည္။ ျမိဳ႕၏ က်က္သေရေဆာင္ သမိုင္း၀င္ ကိုယ္ရန္ေတာင္ ေစတီေတာ္ဘုရားၾကီး တည္ရွိသည္၊၊ ရိုးရာပြဲမ်ား အနက္ ရမ္းျဗဲျမိဳ႕၏ ရခိုင္႐ိုးရာေလွျပိဳင္ပြဲမွာ အထင္ရွားဆံုးျဖစ္သည္။ ရမ္းျဗဲသားမ်ားအေနျဖင္႔ မိမိတို႔၏ ရိုးရာယဥ္ေက်းမွု ဓေလ႔ထံုးစံမ်ားကို ထိန္းသိမ္းေဖာ္ထုတ္ ၾကရဦးမည္မွာ ယံုမွားဖြယ္ရာ မရွိပါေၾကာင္း တင္ျပလိုက္ရပါသည္။
ရမ္းျဗဲသားဧ။္ google post မွ ကူးယူေဖၚျပပါသည္။
ေမတၲာျဖင့္ ကံသိန္း Arakan.